We voeren onze kerntaken uit en via de kernthema’s versterken we gezondheid als maatschappelijke waarde.

We versterken de VMU zodat we onze kennis en expertise optimaal kunnen inzetten voor de gezondheid van onze burgers. Het terugdringen van gezondheidsverschillen is onze belangrijkste opgave.

Verkleinen gezondheidsverschillen als centrale ambitie

In Utrecht is de gezondheidssituatie over het algemeen gunstig. Toch zien we, net als in de rest van Nederland, verschillen in gezondheid die in grote mate samenhangen met opleiding, inkomen en sociaal-culturele achtergrond. Het aantal levensjaren in goede gezondheid is bij hoog opgeleiden gemiddeld zes jaar hoger dan bij laag opgeleiden. Er zijn ook verschillen tussen wijken en buurten. Zo loopt de levensverwachting in goed ervaren gezondheid uiteen van 72 jaar bij inwoners van Tuindorp, Wittevrouwen en Voordorp, tegen 60 jaar in Overvecht en 63 jaar in Zuidwest. Over de gehele linie genomen zijn de gezondheidsverschillen de afgelopen jaren niet kleiner geworden. Dit heeft te maken met gestapelde (gezondheids)problematiek en de complexiteit van de onderliggende factoren. Daarom zijn een samenhangende aanpak op maat en samenwerking tussen publieke en private partners essentieel. We zetten extra in op de wijken en buurten waar de levensverwachting en goed ervaren gezondheid achterblijft. We stimuleren en faciliteren partijen om gezamenlijk het verschil te maken. De werkwijze rond de Versnelling Overvecht is hiervan een voorbeeld.

Gezonde stad, gezond wijk en de gezonde start

De gezonde stad, de gezonde wijk en de gezonde start zijn voor ons de aangrijpingspunten om gezond leven en wonen in Utrecht te bevorderen.

Gezonde stad

Utrecht, een stad waar mensen in goede gezondheid wonen, werken en leven- waar iedereen de moeite waard is en een kans krijgt om mee te doen.

Via het kernthema voeding en voedsel willen wij bijdragen aan een groene, gezonde en duurzame stad. De bijdrage vanuit medische expertise aan het vangnet voor kwetsbare burgers zorgt ervoor dat iedereen een kans krijgt om mee te doen. Hiermee bevorderen wij ook de leefbaarheid voor de andere inwoners van Utrecht. We voegen gezondheid toe aan de stedelijke armoedeaanpak vanwege de samenhang tussen rondkomen en gezondheid.

Gezonde wijk

In Utrecht wonen, werken en leven mensen gezond in de wijk, de buurt, op school en thuis.

We zetten extra in op de wijken waar de levensverwachting en goed ervaren gezondheid achterblijft. Via onze gezonde wijkaanpak leggen we de verbinding met de beleidsterreinen die van invloed zijn op gezond leven in wijken en buurten, zoals de inrichting van de openbare ruimte, rondkomen, participatie, sport, kwaliteit van woningen, veiligheid en cultuur. We leveren een inhoudelijke bijdrage aan de (innovatieve) samenwerking tussen het sociale, medische en welzijnsdomein. We kijken per wijk wat nodig is, wat er al gebeurt en waar onze toegevoegde bijdrage ligt.

In buurtverkenningen brengen we via gesprekken met bewoners en professionals de buurt in kaart. de resultaten van die verkenningen bieden kansen voor het versterken van buurten en in het bijzonder voor het verkleinen van gezondheidsverschillen. We agenderen deze kansen bij relevante partijen en maken de informatie toegankelijk via de VMU-website.

De Versnelling in Overvecht laat zien hoe integraal en vanuit alle domeinen gewerkt wordt aan onder meer gezondheid en het verminderen van gezondheidsverschillen. Bij het thema gezond opgroeien is gekozen voor de versterking van JGZ, met onder andere extra inzet op ouder-kindgroepen, groepsaanbod voor kinderen met overgewicht en het versterken van betrokkenheid en eigenaarschap van bewoners over hun gezondheid en leefstijl. We versterken (samenwerkings)competenties van professionals. We bouwen voort op dat wat werkt met de aanwezige kennis, energie, het opgebouwde vertrouwen en de samenwerking in de wijk.

Gezonde start

Utrecht, een stad waar kinderen gezond en veilig opgroeien met de mogelijkheid zich maximaal te ontwikkelen en te ontplooien.

Vanuit de kerntaken van de Jeugdgezondheidszorg en de Inspectie Kinderopvang dragen we bij aan een gezonde start. De prioriteit die we geven aan ‘gezond opgroeien’ past helemaal bij gezonde start als aangrijpingspunt voor een gezonde duurzame verstedelijking. Vanuit de Volksgezondheidsmonitor is de gezonde start één van de vier onderzoekslijnen.

Kerntaken Volksgezondheid

De gemeente voert een aantal kerntaken uit op het gebied van volksgezondheid. De belangrijkste ontwikkelingen voor 2017 beschrijven we hieronder.

Jeugdgezondheidszorg (JGZ)

Jeugdgezondheidszorg (JGZ) bouwt samen met partners en inwoners aan een gezonde toekomst en aan

een gezonde start voor de Utrechtse jeugd. Met de buurtteams, huisartsen en professionals in de wijk zoals leerkrachten op school en betrokkenen bij de kinderopvang en peuterspeelzalen vormt de JGZ spil in het Utrechtse opvoeddomein. Met deze partners en de ouders werkt de JGZ flexibel, dialooggericht en op maat. Hiermee willen we op tijd risico’s in de ontwikkeling van kinderen signaleren.

De ingezette lijn om ouders en kinderen die meer vragen of problemen hebben, vaker te zien dan ouders en kinderen met wie het goed gaat, zetten we in 2017 voort. Tijdens de contactmomenten

spelen we in op de wensen en behoeften van ouders en kinderen. Bij vragen van ouders en kinderen

bekijken we samen wat nodig is om tot een oplossing te komen. We zetten tijdens de

contactmomenten een combinatie van medische en psychosociale kennis in en bieden opvoedondersteuning. Waar nodig verwijzen we door naar buurtteam of gespecialiseerde zorg. Peuters met een (risico op) taalachterstand leiden we actief naar de voorschool toe.

Door het hoge bereik van ouders en kinderen, hebben we een schat aan kennis en ervaring op collectief niveau over diverse aspecten van gezond opgroeien en de gezondheid van de Utrechtse jeugd in de wijken. We willen kennis en ervaring delen en uitwisselen via onze netwerken. We onderzoeken samen waar we elkaar kunnen aanvullen of versterken bij het signaleren en agenderen van trends die relevant zijn bij het opgroeien van kinderen.

Versterken Volksgezondheidsmonitor Utrecht

Vernieuwend bij het versterken van de VMU is het gebruiken van onder meer informatie (conform de geldende privacy waarborgen) uit het digitaal dossier van de Jeugdgezondheidszorg (DD JGZ), EMOVO(Electronische Monitor en Voorlichting) en de gezondheidspeiling (onder volwassenen en ouderen) 2016. Ten behoeve van de JGZ en het kernthema Gezond Opgroeien zetten we in 2017 in op het verder ontsluiten van informatie over zwangerschap/geboorte en over ontwikkelingen in de gezondheid van kinderen in de tijd. Tevens maken we geactualiseerde en relevante datasets van andere organisaties (zoals van zorgverzekeraars of het CBS) via de website toegankelijk. We breiden de VMU-site uit met visualisaties over trends. Beschikbare data linken we aan de open data-portal van de gemeente. In 2017 besteden we extra aandacht aan ouderen. Wij maken daarbij gebruik van de gegevens van de gezondheidspeiling. De gezondheidsdata worden in 2017 breed geduid en geïnterpreteerd met betrokkenen in de stad, waarbij we meer dan voorheen actief het gesprek met Utrechtse jeugd, volwassenen en ouderen opzoeken. Samen met de mensen waar we het voor doen, signaleren we ontwikkelingen die een positieve of negatieve invloed hebben op gezondheid, duiden we en agenderen we deze. In de VMU komen zo data en signalen uit de stad samen. Dit vormt input voor beleid en praktijk en deze informatie is voor iedereen toegankelijk. We werken regionaal en landelijk samen, onder andere om gegevens onderling te kunnen vergelijken. We nemen deel aan het TNO onderzoek naar flexibilisering van de JGZ, we dragen bij aan onderzoek van de Universiteit van Humanistiek naar menselijke waardigheid en publieke gezondheid en participeren in de Academische werkplaatsen transformatie jeugd Utrecht en G4 USER (Urban Social Exclusion Research). In samenwerking met kennisinstellingen en partijen in de stad doen we ook aanvullende analyses en onderzoek langs vier lijnen: verbreding van het concept gezondheid, gezonde start, verkleinen van gezondheidsverschillen en werken aan een kennisagenda voor de gezonde leefomgeving. Voorbeelden van onderzoek zijn het maken van gezondheidsprofielen van Utrechters en onderzoek naar de invloed van wijk(kenmerken) op gezondheid.

Inspectie Kinderopvang

De Inspectie Kinderopvang (IKO) beoordeelt of kinderopvang, peuterspeelzalen en gastouderopvang voldoen aan de minimale wettelijke kwaliteitseisen uit de Wet Kinderopvang, onder andere op het gebied van veiligheid, gezondheid en pedagogiek. Wanneer hier niet aan wordt voldaan, gaan we in gesprek met de houder om de overtreding waar mogelijk te beëindigen. Handhaving is maatwerk: we maken in elke situatie een afweging waarbij we het belang van het kind centraal stellen maar ook rekening houden met de belangen van de houder. We zorgen dat het Landelijk Register Kinderopvang en Peuterspeelzalen juist, volledig en actueel blijft.

Ook in 2017 zetten we in op het uitvoeren van alle verplichte inspecties. We leveren maatwerk door uitgebreid te inspecteren op kinderopvanglocaties waar het nodig is en minder uitgebreid waar dat kan. We informeren de houders in de stad over onze werkzaamheden en de wettelijke kaders. We investeren in relatiemanagement en gaan na hoe we onze informerende rol en het dialooggericht werken nog verder kunnen uitbouwen. We zien handhaving steeds meer als laatste stap. Echter, waar nodig handhaven we.

Vangnet

We willen dat mensen een menswaardig bestaan kunnen leiden. Voor Utrechters die op meerdere leefgebieden problemen hebben en zelf geen uitweg meer vinden, dragen wij bij aan de uitvoering van vangnettaken. We continueren de inzet op sociaal medische zorg voor daklozen, de aanpak van woonhygiënische problematiek en signalering van problematisch middelengebruik via veldwerk en outreachende gezondheidsvoorlichting. Daar waar knelpunten zijn bij het verlenen van toegang tot noodzakelijke medische zorg agenderen we deze bij betreffende organisaties en zorginstellingen. We zetten de verstrekking van heroïne als medische behandeling voort en de testservice voor pillen. Ook blijven we alert op situaties waar bij jongeren en jongvolwassenen recreatief middelengebruik over dreigt te gaan in problematisch gebruik of middelenafhankelijkheid. We continueren hulp- en dienstverlening aan sekswerkers via subsidiëring van het uitstapprogramma en inloopvoorzieningen op locatie. In de loop van 2017 zal in het verlengde van de gebiedsontwikkeling Merwedekanaalzone een toekomstvisie vanuit Volksgezondheidsperspectief geformuleerd worden voor de tippelzone aan de Europalaan.

Kernthema’s

De zes kernthema’s sluiten aan op gemeente brede opgaven. We werken daarbij volgens de netwerkmethode omdat we daarin het meeste effect zien om gezondheidsverschillen terug te dringen.

1. Gezond en veilig opgroeien

Gezond en veilig opgroeien is een thema dat dicht tegen de kerntaak van de Jeugdgezondheidszorg aan zit. Bij gezond en veilig opgroeien speelt een groot netwerk van ouders, vrijwilligers en professionals een rol in spelen.

De meeste kinderen in Utrecht ontwikkelen zich goed (zo voelen de meeste kinderen zich gelukkig en voelt de Utrechtse jeugd zich steeds gezonder), maar de kans om gezond op te groeien is niet gelijk verdeeld. Denk aan kwetsbare kinderen met een zorgbehoefte, kinderen die opgroeien in een gezin met een (v)echtscheiding of chronisch zieke ouders, kinderen die gepest worden. Over de hele linie zien we dat kinderen van ouders met minder inkomen en een lagere opleiding meer risico lopen om ongezond en onveilig op te groeien. Kinderen uit lagere maatschappelijke milieus hebben minder ontwikkelkansen. Ook gewone opvoedvragen kunnen leiden tot opvoedspanning en zelfs uitgroeien tot opvoedproblemen wanneer ouders weinig sociale steun ervaren of onzeker zijn over de opvoeding.

We zetten in op betere samenwerking, samenhang en het vergroten van ontwikkelkansen in het pedagogische domein, bijvoorbeeld via een nagenoeg dekkend systeem van Voor- en Vroegschoolse Educatie. Door de samenwerking weten professionals en vrijwilligers elkaar beter te vinden, spreken zij dezelfde taal en kunnen zij ouders ondersteunen bij de opvoedtaak. Ouders ervaren laagdrempelige ondersteuning van de professionals waar ze dagelijks contact mee hebben (kinderopvang, het onderwijs, sportvoorzieningen etc.) door een luisterend oor te bieden, mee te denken en hen zo nodig te kunnen begeleiden naar de JGZ of Buurtteam. Problemen worden zo klein mogelijk gehouden doordat zij beter en eerder gesignaleerd worden, bij voorkeur bij de jongste jeugd. We stimuleren dat ouders meer sociale steun krijgen uit hun netwerk bij problemen door ouders met elkaar in contact te brengen. We dragen bij aan het versterken van kennis en expertise van professionals, zodat zij kinderen die iets ‘extra’s’ nodig hebben, zoveel mogelijk binnen het gewone dagelijks leven kunnen opvangen.

2. Gezondheidsvaardigheden ten behoeve van gezonde leefstijl

We zetten in op het versterken van gezondheidsvaardigheden van Utrechters zodat zij zelf (bewuste) keuzes kunnen maken over hun leefstijl en gezondheid. We besteden aandacht aan mensen die minder vaardig zijn in het verkrijgen, begrijpen, verwerken en toepassen van gezondheidsinformatie. We stimuleren de ontwikkeling van gezondheidsvaardigheden en stimuleren taalgebruik en communicatiemiddelen die aansluiten bij de inwoners. Een aandachtspunt vormt de intrinsieke motivatie voor gezonde keuzes en gezond gedrag en de beste wijze om deze te betrekken bij het aanleren of toepassen van gezondheidsvaardigheden. We doen dit met partners in de stad.

Samen met bewoners en (wijk)partners vinden we onderwerpen waar verandering ten behoeve van gezondheid mogelijk is. Dit kan gaan om de bekende leefstijlthema’s zoals gezonde voeding (thuis, op school), om bewegen, psychische gezondheid, seksuele gezondheid, het gebruik van genotsmiddelen zoals tabak en alcohol of om een positief rolmodel dat ouders voor kinderen zijn. We gaan het gesprek aan vanuit de brede definitie van positieve gezondheid (met alle aspecten van gezondheid in ons achterhoofd) en kijken waar aansluiting is op initiatieven en behoeften in de buurt, bij bewoners en partners.

In 2017 verlengen we de samenwerking met JOGG in de vorm van een lidmaatschap, dat meer ruimte geeft voor eigen invulling door gemeenten. Verder zet de gemeente aanvullend onderzoek in naar gezond gewicht, dat bestaat uit het langdurig volgen van de 'Body Mass Index' (BMI) van individuele kinderen door middel van de reguliere JGZ-contactmomenten. Vanuit de JOGG aanpak en de netwerken die we daarmee hebben ontwikkeld, pakken we ook andere leefstijl thema’s in de stad op.

De Utrechtse inzet bij de vernieuwing van het cannabisbeleid baseren we op drie pijlers: de volksgezondheid, veiligheid en de bestrijding van criminaliteit. Wij willen in 2017 graag starten met een experiment van teelt en gebruik van cannabis door volwassen recreatieve gebruikers, maar we zijn daarbij afhankelijk van de ruimte die het Rijk biedt. Bij de experimenten werken wij graag samen met de 58 gemeenten die het Manifest Joint Regulation hebben ondertekend.

3. Gezonde keuze aantrekkelijk maken

De gezonde keuze aantrekkelijk maken is een andere benadering om het Utrechters makkelijker te maken om gezond te zijn en te blijven. Insteek is dat gedrag voor het grootste gedeelte onbewust en niet rationeel bepaald is en dat de sociale en fysieke omgeving van grote invloed is. Bijvoorbeeld door de trap op een centrale plek in een gebouw te plaatsen, nemen mensen vaker de trap. Door waterbeleid op scholen, verandert de sociale omgeving waardoor waterdrinken de (sociale) norm kan worden. Daarmee wordt waterdrinken de gezonde, goedkope en duurzame keuze. ‘De gezonde keuze aantrekkelijk maken’ is een vernieuwend thema, waar we de komende jaren ervaring mee op willen doen, als aanvulling op de leefstijlbenadering. We kijken in 2017 naar de kansen die zich voordoen om bijvoorbeeld samen met de Universiteit Utrecht ervaring op te doen.

4. Voeding en voedsel

Een gezond, duurzaam en eerlijk voedselsysteem draagt bij aan gezonde Utrechters, aan een groene stad met werkgelegenheid en participatie, een mooie openbare ruimte en een gezonde circulaire economie. Utrechters en bedrijven in en om Utrecht steken veel energie in het thema voeding en voedsel. Vanuit volksgezondheid faciliteren we gemeente breed -en, waar nodig bieden we ondersteuning- activiteiten en initiatieven die het verbouwen en gebruik van gezond, duurzaam en lokaal voedsel in Utrecht bevorderen. Hierbij werken we samen met partners in (de regio) Utrecht, onder meer aan het uitwerken van een gezamenlijke voedselagenda. Daarnaast verbinden we Utrechtse initiatieven en samenwerkingsverbanden aan internationale netwerken via onder meer de Eurocities Working Group on Urban Food.

5. Gezonde leefomgeving

Utrecht groeit naar 400.000 inwoners. Wij willen grootstedelijkheid nadrukkelijk koppelen aan een gezonde toekomst van de stad en onze bewoners. Met onze gezondheidsexpertise voegen we waarde toe aan ruimtelijke ontwikkelingen in de stad. Dit doen we door te adviseren in de verschillende fasen van gebiedsontwikkelingen (planvorming, realisatie en uitvoering). Door onze betrokkenheid bij de verschillende fasen van ruimtelijke ontwikkelingen bouwen we de gezondheidsexpertise verder uit. Meer en meer doen we dit samen met bewoners en partners in de stad. We onderzoeken hoe de inrichting van de openbare ruimte en ontwikkelingen in het fysieke domein kunnen bijdragen aan de opgaven in het sociaal domein. Samen met kennisinstituten stellen we een kennisagenda om zo de beschikbaarheid van gezondheidsexpertise over gezondheidsbeschermende en gezondheidsbevorderende factoren te bundelen, verder te ontwikkelen en toe te passen.

De virtuele leefomgeving heeft in toenemende mate invloed op gezondheid omdat mensen meer tijd online doorbrengen. De virtuele leefomgeving biedt nieuwe digitale ontwikkelingen die voor de gezondheid van inwoners relevant kunnen zijn. Ze kunnen bijdragen aan een betere toegankelijkheid van gezondheidsinformatie, aan (het oefenen met) gezondheidsvaardigheden voor een gezonde leefstijl en ter aanvulling en ondersteuning van de gezondheidszorg in de stad. Het biedt kansen voor versterking van de sociale omgeving en ontmoeting. We bouwen voort op inzichten die we in 2016 hebben opgedaan om vanuit onze rol en verantwoordelijkheid voor collectieve preventie aandacht te genereren voor deze invalshoek.

6. Rondkomen

Armoede, moeite met rondkomen en (problematische) schulden hebben een negatieve invloed op gezondheid. Mensen kunnen gaan piekeren, worden somber en maken (financieel) ongezonde keuzes. Vaak vertaalt zich dit in somatische klachten. Gezondheidsverschillen worden in grote mate bepaald door deze factoren. Daarom verkennen we de toegevoegde waarde die volksgezondheid kan bieden aan de armoedeaanpak. Dit doen wij graag met andere professionals en vrijwilligers die hun krachten bundelen bij de armoedeaanpak Bijvoorbeeld door initiatieven die de negatieve effecten kunnen voorkomen van life events als een chronische ziekte. Een andere insteek is om gezonde keuzes en gezond gedrag te verbinden met gezonde financiële keuzes of het stimuleren van eigen regie en veerkracht rond gezondheid, financiën en werk. Met de VMU willen we kinderen die opgroeien in armoede beter in beeld brengen.